KONU ANLATIMLARININ, ÇALIŞMA YAPRAKLARI VE YAPRAK TESTLERİN PDF HALLERİNİ İNDİRMEK İÇİN FENBURADA.COM SİTESİNİN ANA SAYFASINDA 5. SINIFA TIKLAYIP İNDİREBİLİRSİNİZ.
A. İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME
Canlıların kendilerine benzer yeni canlılar oluşturmasına üreme denir.
İnsan eşeyli üremeyle çoğalır. Eşeyli üreme, eşey hücrelerinin(sperm ve yumurta) birleşmesiyle gerçekleşir. Dişi üreme hücresi yumurtanın çekirdeği ile erkek üreme hücresi spermin çekirdeğinin birleşmesi olayına döllenme denir.
İnsanlarda ergenlikten itibaren, mayoz bölünme sonucunda üreme hücreleri oluşur.
Sperm
Çok sayıda üretilir.
Küçük ve hareketlidir.
Yumurta
Az sayıda üretilir.
Büyük ve hareketsizdir.
Dişi Üreme Yapı ve Organları
Yumurtalık: Dişi üreme hücresi olan yumurtanın üretildiği kısımdır.
Yumurta Kanalı: Yumurta hücrelerini döl yatağına taşıyan kısımdır. Döllenme olayı burada gerçekleşir.
Döl Yatağı(rahim): Döllenmiş yumurta, gelişimini döl yatağında tamamlar.
Vajina(döl yolu): Döl yatağının dışarıya açıldığı esnek yapıdır.
Erkek Üreme Organları
Testis: Sperm hücrelerinin üretildiği kısımdır.
Salgı Bezleri: Spermin hareketini kolaylaştıran salgının üretildiği kısımdır.
Sperm Kanalı: Spermi testislerden penise taşıyan kanaldır.
Penis: Spermin ve idrarın erkek vücudundan dışarı atılmasını sağlar.
Bebeğin Oluşum Evreleri
Sperm ve yumurta hücrelerinin bir araya gelmesine döllenme denir.
Döllenme sonucunda zigot oluşur.
Zigotun art arda mitoz bölünmeler geçirerek gelişmesi sonucu embriyo oluşur.
Embriyo döl yatağına tutunarak gelişir ve ikinci aydan sonra fetüs adını alır.
Yaklaşık kırk hafta sonra bebek dünyaya gelir.
Embriyonun Sağlığı İçin Anne Adayının Dikkat Etmesi Gerekenler
Yeterli ve dengeli beslenmeli.
Doktor kontrolü dışında ilaç kullanmamalı.
Uyku düzenine dikkat etmeli.
Sigara ve alkol gibi zararlı alışkanlıklardan uzak durmalı.
Yürüyüş gibi fiziksel aktiviteler yapmalı.
B. BİTKİ VE HAYVANLARDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME
Canlılarda üreme eşeysiz ve eşeyli olmak üzere ikiye ayrılır.
1. Eşeysiz Üreme
Tek hücreli canlıların tamamında ve çok hücreli canlıların bazılarında görülür.
Tek canlıdan yeni canlılar meydana gelir.
Yeni oluşan canlılar ile ata canlı aynı kalıtsal yapıya sahiptir.
Döllenme görülmez, yani dişi ve erkek üreme hücreleri görev almaz.
Mitoz bölünme ile gerçekleşir.
Bölünerek, tomurcuklanarak, rejenerasyonla ve vejetatif üreme olmak üzere dört farklı eşeysiz üreme çeşidi vardır.
a. Bölünerek Üreme
Amip, bakteri, öglena, paramesyum ve mavi-yeşil alg gibi tek hücreli canlılarda görülür. Belli bir olgunluğa erişmiş canlı ortadan ikiye bölünür.
b. Tomurcuklanarak Üreme
Ana canlının vücudunda bir çıkıntı(tomurcuk) oluşur. Oluşan tomurcuk gelişimini tamamlayarak yeni canlı oluşur. Bira mayası, denizanası, sünger, mercan ve hidra gibi canlılarda görülür.
c. Rejenerasyon(Yenilenme) İle Üreme
Canlıdan kopan parçanın kendini tamamlayarak yeni bir yavru birey meydana getirmesidir. Toprak solucanı, yassı solucan(planarya) ve deniz yıldızında rejenerasyonla üreme görülür.
Kertenkelenin kopan kuyruğunun zamanla tamamlanması ve karaciğerde zarar gören kısımların kendini onarması yenilenmedir, fakat yenilenme ile üreme değildir.
d. Vejetatif Üreme
Bitkilerin kök, gövde ve yapraklarından yeni bitki oluşturmasıdır. Asma, gül, söğüt, kavak, muz, çilek ve menekşe vejetatif üreme ile çoğalabilirler.
2. Eşeyli Üreme
Mayoz bölünme sonucunda üreme hücreleri(sperm ve yumurta) meydana gelir. Üreme hücreleri ile meydana gelen üremeye eşeyli üreme denir. Eşeyli üreme sonucunda kalıtsal çeşitlilik görülür.
a. Hayvanlarda Eşeyli Üreme
Kuş, balık, kurbağa, böcek ve sürüngenler yumurta ile; insanlar ve diğer memeliler doğurarak çoğalır. Eşeyli üreme sonucunda oluşan canlılar arasında çeşitlilik görülür.
Başkalaşım
Kelebek, kurbağa ve ipek böceği gibi bazı canlılar gelişimini tamamlayamadan dünyaya gelir. Canlının dünyaya geldikten sonra yapısal değişikliklere uğrayarak ana canlıya benzer hâle gelmesine başkalaşım denir.
b. Bitkilerde Üreme Büyüme ve Gelişme
Bitkiler çiçekli ve çiçeksiz olmak üzere iki grupta incelenir.
Çiçekli Bitkilerde Eşeyli Üreme
Çiçekli bir bitkide üreme organı çiçektir.
Çiçek Sapı: Çiçeği bitkinin gövdesine bağlar.
Çiçek Tablası: Çiçeğin diğer kısımlarını üzerinde taşıyan yapıdır.
Çanak Yaprak: Tomurcuk hâlindeyken çiçeği dış etkilerden koruyan, yeşil renkli ve fotosentez yaparak besin üretebilen yapraklardır.
Taç Yaprak: Çiçeğin renkli, kokulu ve güzel görünen kısmıdır. Bu özellikleri ile birçok böceği çiçeğe çeker ve tozlaşmaya yardımcı olur.
Erkek Organ: Sapçık ve başçık olmak üzere iki kısımdan oluşur. Sapçık başçığı taşır. Başçıkta ise çiçek tozları(polenler) bulunur. Polenler ise erkek üreme hücrelerini içerir.
Dişi Organ: Dişicik tepesi, dişicik borusu ve yumurtalık olmak üzere üç kısımdan oluşur.
Dişicik tepesi, polenlerin dişi üreme organına yerleştiği ilk kısımdır.
Dişicik borusu, polenlerin tepecikten yumurtalığa taşındığı borudur.
Yumurtalıkta ise tohum taslağı bulunur. Tohum taslağının içinde dişi üreme hücresi olan yumurta üretilir. Tohum taslağı yumurtanın içinde tohumun oluştuğu yapıdır.
Çiçekli Bitkilerde Tozlaşma ve Döllenme
Polenlerin rüzgâr, su, böcek ve insan aracılığıyla dişi organın tepeciğine taşınmasına tozlaşma denir. Polenlerin içindeki erkek üreme hücrelerinin yumurtalıkta yumurta hücresi ile birleşmesine döllenme denir. Döllenme sonucunda zigot oluşur. Zigot gelişerek embriyoyu oluşturur. Besin ve embriyonun bir kabukla sarılmasıyla oluşan yapıya tohum denir. Tohum, çimlenme için uygun şartlar oluncaya kadar uyku hâlindedir. Yumurtalığın döllenmeden sonra değişime uğraması ile oluşan tohumun etrafındaki etli ve sulu kısıma meyve denir.
Tohumun çimlenebilmesi için su, oksijen ve uygun sıcaklık gereklidir.
Hayvanlarda Büyüme ve Gelişme
Hücreden meydana gelen tüm canlıların büyüme, gelişme, üreme ve ölmelerini içine alan sürece hayat döngüsü denir. Hayat döngüsü üreme ile başlar.
Hayvanlar omurgalı ve omurgasız olmak üzere iki temel grupta incelenir. Omurgasız hayvanlarda eşeyli ve eşeysiz üreme görülür. Omurgalı hayvanlarda ise eşeyli üreme görülür.
Omurgalı hayvanları beş grupta inceleyebiliriz.
Yorumlarınız (0)
-
Henüz yorum yapılmamış.
