KONU ANLATIMLARININ, ÇALIŞMA YAPRAKLARI VE YAPRAK TESTLERİN PDF HALLERİNİ İNDİRMEK İÇİN FENBURADA.COM SİTESİNİN ANA SAYFASINDA 5. SINIFA TIKLAYIP İNDİREBİLİRSİNİZ.
1. ÜNİTE: MEVSİMLER VE İKLİM
A- MEVSİMLERİN OLUŞUMU
Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönme ve Güneş etrafında dolanma olmak üzere iki tip hareketi vardır.
1- Dönme Hareketi
2- Dolanma Hareketi
DÜNYA’NIN Kendi ekseni etrafında dönme hareketi Güneş etrafındaki dolanma hareketi.
Yönü Saat yönünün tersi yani batıdan doğuya doğrudur.
Saat yönünün tersi yani batıdan doğuya doğrudur.
Süre Bir dün yani 24 saattir. Bir yıl yani 365 gün 6 saattir.
Sonuç Gece ve gündüz oluşur. Mevsimler oluşur.
Dünya’nın Eksen Eğikliği: Dünyanın yörünge düzlemi ile ekvator düzlemi arasında 23 derece 27 dakikalık(23,5) bir eksen eğikliğine sahiptir.
Eksen eğikliğinin en önemli sonucu her iki yarım kürede farklı mevsimlerin yaşanmasıdır.
Mevsimlerin oluşmasının temel nedeni Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanma hareketi ve Dünya’nın dönme eksenindeki eğikliktir. Dünya’nın dolanma hareketi ve dönme eksenindeki eğiklik sonucunda;
a- Aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.
b- Bir bölgedeki gece-gündüz uzunlukları değişir.
c- Güneş’in ufuk üzerinde doğduğu yer ve saat ile, Güneş’in ufukta battığı yer saat değişir.
d- Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açıları değişir.
e- Cisimlerin gölge boyları yıl içinde değişir.
f- Mevsimlik sıcaklık farkları oluşur.
Dünya üzerinde dört mevsim yaşanır. Bu nedenle mevsimlerin başlaması ile ilgili dört önemli tarih vardır.
a- 21 Aralık(gün dönümü)
b- 21 Mart(ekinoks)
c- 21 Haziran(gün dönümü)
d- 23 Eylül(ekinoks)
a- 21 Aralık Kış Gün Dönümü: ·
Kuzey Yarım Küre’de kış, Güney Yarım Küre’de yaz mevsimin başlangıcıdır. ·
Kuzey Yarım Küre’de en uzun gece, Güney Yarım Küre’de en uzun gündüz yaşanır. ·
Güneş ışınları Oğlak Dönencesi ’ne dik düşer. Ø
b- 21 Mart İlkbahar Ekinoksu: ·
Kuzey Yarım Küre’de ilkbahar, Güney Yarım Küre’de sonbahar mevsiminin başlangıcıdır. ·
Dünya’nın her yerinde gece ve gündüz süresi birbirine eşittir. ·
Güneş ışınları ekvatora dik düşer.
c- 21 Haziran Yaz Gün Dönümü: ·
Kuzey Yarım Küre’de yaz, Güney Yarım Küre’de kış mevsiminin başlangıcıdır. ·
Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz, Güney Yarım Küre’de en uzun gece yaşanır. ·
Güneş ışınları Yengeç Dönencesi’ ne dik düşer.
d- 23 Eylül Sonbahar Ekinoksu: ·
Kuzey Yarım Küre’de sonbahar, Güney Yarım Küre’de ilkbahar mevsiminin başlangıcıdır. ·
Dünya’nın her yerinde gece ve gündüz süresi birbirine eşit olur. ·
Güneş ışınları ekvatora dik düşer.
Etkinlik 1: Etkinlik ile ilgili; Ø
Güneş ışınları yeryüzüne şekil I’ de eğik, şekil II’ de ise dik gelmektedir. Ø
Güneş ışınları şekil I’ de geniş, şekil II’ de ise dar bir alanı ısıtmaktadır. Ø
Birim yüzeye düşen enerji miktarı şekil II’ de daha fazladır. Ø
Kuzey Yarım Küre için, şekil I 21 Aralık tarihini şekil II ise 21 Haziran tarihini temsil edebilir.
Birim Yüzeye(Alan) Düşen Enerji: Bir bölgeye Güneş ışınları dik geldiği zaman, o bölgede birim yüzeye düşen ışık ve ısı miktarı artar yani o bölge daha çok ısınır. Işığın dik açılarla geldiği bölgelerde yaz mevsimi yaşanır.
Not: Dünya’nın eksen eğikliği olmasaydı, yıllık sıcaklık farkı oluşmaz, mevsimler meydana gelmez, gece gündüz eşitliği yaşanır ve sadece ekvator bölgesi Güneş ışınlarını dik alırdı.
B- İKLİM VE HAVA HAREKETLERİ
a- Havanın Yapısı ve Hava Olayları
Yeryüzünü saran hava tabakasına atmosfer denir. Hava olayları atmosfer tabakasında gerçekleşir.
Atmosferin;
% 78’ i azot(N)
% 20,9’ u oksijen(O)
% 0,9’ u argon(Ar)
% 0,2’ si su buharı(H2O), karbondioksit(C2O) ve diğer gazlardır.
Hava olaylarını, sıcaklık, hava basıncı ve nem gibi faktörler etkiler. Hava olayları ile ilgilenen bilim dalına meteoroloji, bilim insanına ise meteorolog denir.
Sıcaklık Değişimi: Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı etkiler. Termometre ile ölçülür.
Nem: Havadaki su buharına nem denir. Terleme ve buharlaşma havadaki nem oranını artırır. Hidrometre ile ölçülür.
Hava basıncı: Havadaki gaz moleküllerinin birbirine çarpması sonucu oluşur. Barometre ile ölçülür.
Havadaki nem yağışları sıcaklık farkı ise rüzgârı oluşturur.
Rüzgâr: Sıcaklık farkı bölgeler arasında basınç farklılıkları oluşturur. Yatay yönde meydana gelen hava hareketine rüzgâr denir.
Yüksek Basınç Alçak Basınç
Soğuk havanın bulunduğu bölgede havanın yoğunluğu artar ve yüksek basınç alanı meydana gelir. Sıcak havanın bulunduğu bölgede hava yoğunluğu azalır ve alçak basınç alanı meydana gelir.
Nem azdır. Nem fazladır.
Hava açık, güneşli ve bulutsuzdur. Bulut ve yağış görülme ihtimali yüksektir.
Alçaltıcı hava hareketleri görülür. Yükseltici hava hareketleri görülür.
Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur. Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
Rüzgâr yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru eser. Basınç alanları arasındaki fark ne kadar fazla ise rüzgâr o kadar şiddetli eser. Rüzgârın çevresine olan etkisi beaufort ölçeği ile ölçülür. Rüzgâr ise anemometre ile ölçülür. Sıcak hava ile soğuk havanın yere yakın bölgelerde yer değiştirmesi sonucu girdaplar oluşur. Bu girdapların en küçüğüne Şeytan Kulesi en büyüğüne ise Kasırga denir.
Kasırga > Hortum > Şeytan Kulesi
Rüzgâr çeşitlerine göre hızları;
Kasırga>Fırtına>Meltem>Yel
Yağış Çeşitleri:
1. Nemli Hava Gökyüzüne Yakın Yerde Yoğuşursa
a. Yağmur b. Kar c. Dolu
Havadaki nem soğuk hava ile karşılaşırsa su damlacıklarına dönüşür. Bu su damlacıkları bulutları oluşturur. Bulutların içindeki su damlacıkları birleşerek büyür. Ağırlaşan su damlaları yağmur olarak yeryüzüne iner. Hava sıcaklığının 0 ‘nin altına düştüğü zamanlarda nemin gökyüzüne yakın yerlerde soğuk havanın etkisi ile buz kristallerine dönüşmesidir. Basınç farklılığı nedeniyle dikey doğrultuda aniden yükselen hava hareketleri sonucunda, havanın içindeki su damlacıkları aniden donarak buz topları şeklinde yeryüzüne düşmesidir.
2. Nemli Hava Yeryüzüne Yakın Yerde Yoğuşması
a. Sis b. Çiy c. Kırağı
Yere yakın su buharının yoğuşması sonucu ortaya çıkan çok küçük su damlacıklarıdır. Yeryüzüne yakın yerlerde su buharının yoğuşması ile oluşur. Havadaki su buharının, sıcaklığının 0 ‘nin altında olduğu zamanlarda yeryüzündeki soğuk yüzeylere çarparak doğrudan katı hale geçmesiyle oluşur.
b-İkim
Bir bölgede uzun yıllar boyunca gözlemlenen hava olaylarının(sıcaklık, basınç, nem, rüzgâr, yağış vb.) ortalamasına iklim denir. İklim ile uğraşan bilim dalına klimatoloji(iklim bilimi), bu alanda çalışan bilim insanlarına ise klimatolog(iklim bilimci) denir.
c- İklim ve Hava Olayları Arasındaki Farklar:
İklim Hava Olayları
Geniş bölgelerde ve uzun bir süre boyunca gözlemlenen hava olaylarının ortalamasıdır. Dar bir alanda kısa süreli etkili olan hava şartlarıdır.
En az 25-30 yıllık hava durumuna ait ortalama verilerle ortaya çıkar. Kısa zamanda günün belirli saatlerinde, belirli saat aralıklarında yapılan gözlemlerdir.
Kesinlik ifade eder. Tahminidir.
Bilim dalı klimatoloji, bilim insanı klimatolog’ tur. Bilim dalı meteoroloji, bilim insanı meteorolog’ tur.
d- Küresel iklim değişiklikleri:
Dünya genelinde iklimlerin yapısında meydana gelen değişimlere küresel iklim değişikliği denir. Temel sebebi küresel ısınmadır. Küresel ısınmanın nedeni ise sera etkisidir. Sera etkisinin nedeni ise atmosfere salınan sera gazlarıdır. Sera gazları; karbondioksit, metan, hiroflorürkarbonlar… vb.
Küresel ısınma ile, buzullar erimekte, deniz seviyelerinde artış olmaktadır. Sel, fırtına, kasırga gibi doğal afetler artmaktadır. Çölleşme, kuraklık ve erozyon gibi olaylar gözlenmekte olup biyoçeşitlilik azalmakta ve aşırı sıcaklıktan kaynaklanan hastalık ve ölüm oranları artmaktadır.
Küresel ısınmayı önlemek için;
Sera gazlarının salınımı azaltılmalıdır.
Fosil yakıt kullanımı azaltılmalıdır.
Ormanlık alanlar artırılmalı.
Yenilenebilir enerji kaynakları tercih edilmeli.
Enerji konusunda tasarruf yapılmalı.
Plansız kentleşmenin önüne geçilmeli.
Toplu taşıma araçları kullanılmalı.
Binalarda ısı yalıtımı yapılmalı.
Geri dönüşümü mümkün olan atıklar geri dönüştürülmelidir.
İnsanlar küresel ısınmaya karşı bilinçlendirilmelidir.
Yorumlarınız (0)
-
Henüz yorum yapılmamış.
